با آموختن عملیات احیا، جان بیمارتان را نجات دهید!

تعریف ایست قلبی-تنفسی

توقف غیر مترقبه و ناگهانی ضربان قلب و جریان خون موثر به قلب. در این حالت ممکن است تمام اعمال قلب متوقف شده یا با انقباض ناهماهنگ عضلات قلبی، فیبریلاسیون بطنی، رخ دهد. در صورت توقف قلب عملکرد ریه ها و مغز هم متوقف می شود.

تعریف احیای قلبی-ریوی

عبارت است از نجات جان بیمارانی که دچار ایست قلبی، تنفسی و مغزی شده اند بنابراین به اقداماتی که برای نجات جان این بیماران انجام می شود به اختصار CPR یا احیای قلبی ریوی گفته می شود. عبارت CPR مخفف کلمات Cardiopulmonary resuscitation است. هدف از این کار حفظ خون و اکسیژن در بدن فردی است که تنفس و ضربان قلب وی متوقف شده است. افراد آموزش دیده می توانند عملیات CPR را انجام دهند، تنفس مصنوعی و فشردن قفسه سینه کاری است که در زمان سی پی آر انجام می شود.

گلدن تایم یا زمان حیاتی برای انجام CPR

اگر در طی ۴ تا ۶ دقیقه پس از ایست قلبی، CPR انجام شود از صدمات وارده به مغز در اثر هیپوکسی (کم اکسیژنی) جلوگیری می شود. انجام احیا قلبی – ریوی ظرف مدت کمتر از ۴ دقیقه از شروع ایست قلبی و تنفسی با موفقیت و نجات جان بیمار همراه است و چنانچه CPR بلافاصله بعد از افتادن بیمار به علت ایست قلبی ریوی شروع شود شانس زنده ماندن او ۲ تا ۳ برابر می شود. در تمامی این موارد اثبات شده است که ثانیه به ثانیه می تواند در شانس زندگی بیمار اثر گذار باشد به طوری که احتمال موفقیت عملیات CPR با گذشت هر یک دقیقه از زمان ایست قلبی ۷ تا ۱۰ درصد کاهش می یابد. البته طول این زمان طلایی، بسته به علت مصدومیت بیمار متفاوت است. به طور مثال این زمان در فیبریلاسیون بطنی و آسیستولی در این حالت عضله قلب هیچ گونه انقباضی ندارد صفر دقیقه و در خفگی ها ۵ تا ۱۲ دقیقه است.

اگر پروسه ی CPR به طور صحیح و سریع انجام شود بیمار به احتمال ۵۰ تا ۷۵ درصد زنده می ماند چرا که تنها سرعت عمل مهم نیست بلکه باید CPR به روش صحیحی هم انجام شود تا نتیجه بخش باشد.‌ البته با وجود اهمیتی که این عمل دارد ممکن است بعضی افراد نسبت به آن رغبت نشان ندهند. این مورد می تواند در اثر عواملی مثل نگرانی از انتقال بیماری باشد. اما جای نگرانی نیست چراکه احتمال انتقال بیماری در این روش بسیار کم است. اگر فرد آموزش ندیده ای این کار را انجام دهد ممکن است مشکلات بیشتری را برای بیمار به وجود بیاورد بنابراین اگر در مورد این کار آموزش ندیده اید و یا نحوه انجام آن را نمی دانید بهتر است که منتظر شوید تا فرد دیگری آن را انجام دهد.

علائم ایست قلبی تنفسی

۱.از بین رفتن سریع هوشیاری

۲.قطع تنفس

۳.اتساع مردمک چشم ها

۴.امکان بروز تشنج

۵.سردی و رطوبت

۶.کبودی پوست

۷.سستی بدن

۸.از بین رفتن تنفس و صدا های قلبی

۹.عدم وجود نبض کاروتید یا فومورال

۱۰.کاهش فشار خون

اولین اقدام در مواجهه با کسی که دچار ایست قلبی ناگهانی شده چیست؟

در اولین مرحله که BLS ( Basic life support) یا اقدامات پایه و اولیه در احیای قلبی ریوی هم نامیده می شود تلاش ما این است که بدون استفاده از ابزار های خیلی پیشرفته و فقط با استفاده از حواس و توانایی فیزیکی خود وضعیت بیمار را ارزیابی کرده و سپس با دادن نفس مصنوعی و ماساژ قلبی از مغز حمایت می کنیم. با زنده نگه داشتن ارگان های اصلی بیمار می توانیم زمان خریده و بیمار را به مراکزی که تجهیزات خوبی دارند برسانیم. پس در این مرحله هدف ما برقراری تنفس و گردش خون جهت رسیدن اکسیژن کافی به اعضای بدن خصوصا مغز می باشد.

ارزیابی سطح هوشیاری، فراخواندن گروه کد و دادن پوزیشن به بیمار از جمله مواردی است که باید بعد از اقدامات اولیه انجام شود. فراخواندن گروه کد مربوط به تیم اورژانس است و افراد عادی لازم نیست آن را انجام بدهند اما ارزیابی سطح هوشیاری و اجرای پوزیشن مناسب برای بیمار از جمله کار هایی است که هر چه سریع تر باید نسبت به آنها اقدام شود. برای ارزیابی هوشیاری بیمار باید او را ابتدا به آرامی تکان داد، صدا کرد و اگر پاسخی دریافت نشد سریعا درخواست کمک از اورژانس یا اطرافیان کنیم.

در مرحله ی بعدی باید با حفظ وضعیت سر، ستون مهره ها، عروق و اعصاب، پوزیشن بیمار را تغییر داد. سپس باید این اعمال را انجام دهیم: کنترل تنفس، کنترل نبض روی دست یا کاروتید، کنترل راه هوایی، ارزیابی وضعیت مصدوم، ثبت گزارش توسط تیم اورژانس.

برای باز کردن راه تنفس چه کنیم؟

روش های باز کردن راه تنفس در صورت بسته بودن، بستگی‌ به تجهیزاتی که داریم بستگی دارد. به طور مثال اگر بیمار در خانه بوده، فلج نخاعی است و وسایلی در خانه دارد بهتر است از ساکشن خودش استفاده کنیم. در صورت وجود ذرات خارجی، خون، قطعات غذا، استفراغ یا ترشحات دیگر در دهان بیمار باید ابتدا دهان بیمار را با یک دست باز نگه داشته و با انگشت نشانه ی دست دیگر، در حالی که آن را خم میکنیم، از کنار گونه به داخل دهان پیش برده و به زبان و حلق می رسانیم. سپس با حرکتی جارو مانند جسم خارجی را از گونه مقابل به بیرون می رانیم. نکته ی مهم این است که گردن در این حین ثابت بماند. بطور کلی مواردی از جمله ساکشن، ایروی ( Airway )، انگشت سبابه، مانور هایملیخ و ضربه بین دو کتف جزو اعمالی است که می تواند جسم خارجی را به بیرون براند.‌

۱.خم کردن سر به عقب و بالا کشیدن گردن (سر باید طوری قرار داده شود که اگر خط مستقیمی از چانه به پایین کشیده شود از نرمه ی گوش بگذرد) البته در این مورد باید مطمئن باشیم که آسیبی به گردن بیمار نرسیده است.

۲.خم کردن سر به عقب و بالا کشیدن چانه. موقع بالا کشیدن چانه باید حواسمان باشد که دهان کاملا بسته نشده و به روی بافت های نرمی مثل زبان فشار نیاید.

۳.مانور باز کردن فک (جلو کشیدن آرواره ها بدون خم کردن گردن). این مانور در صدمات گردنی و صدمات مغزی نخاعی به کار برده شده و در نتیجه ی آن به گردن بیمار فشار وارد نمی شود.

۴.مانور بالا کشیدن فک تحتانی توسط انگشت شست. ابتدا کنار بیمار زانو زده و توسط انگشت شست خود دهان بیمار را باز کرده و فک را به بالا بکشید. این مورد برای کسانی انجام می شود که معمولا در بیهوشی های عمیق هستند و عضلاتشان شل است.

۵.اگر انسدادی که توسط جسم خارجی ایجاد شده است خفیف بوده و هنوز بیمار در حین هوشیاری سرفه می کند نباید دخالت کنیم تا وقتی که خود بیمار سرفه اش تمام شود. اگر سرفه بی صدا بود یا بیمار نمی توانست درست نفس بکشد باید سریعا دست به اقدام زده و اورژانس را باخبر کنیم

۶.مانور هایملیخ: این مانور باعث افزایش فشار داخلی ریه ها و خروج هوای محبوس در پشت جسم خارجی می شود. این روش در بیمارانی که خارج از بیمارستان احیا می شوند، راه هوایی آن ها کاملا مسدود شده نیست، مصدوم قادر به سرفه یا صدا و صحبت باشد و یا علائم سیانوز نداشته باشد، کارایی دارد. در زنان حامله، نوزادان و اطفال زیر ۴ سال از مانور هایملیخ استفاده نمی شود بلکه از مانور دیگری به اسم بک بلو و در زمان بازدم کارایی دارد. برای این کار پشت بیمار ایستاده و دست هایمان را دور کمر او حلقه می کنیم. یک دست را مشت کرده و بین ناف و جناغ یا استنوم فرد می گذاریم و دست دیگر را بر روی آن قرار می دهیم. به ناحیه ی نام برده شده شش تا ده درجه فشار سریع و شدیدی را رو به بالا وارد می کنیم تا جسم خارج شود. این مانور مانند مکانیسم عمل تلمبه است که در آن با فشار وارد کردن، فشار پشت جسم خارجی افزایش پیدا کرده و جسم به بیرون رانده می شود.

۷.مانور ضربه بین دو کتف که در آن بیمار به جلو خم شده و هماهنگی اش با مانور ببشتر است. بهتر است بیمار در این مانور هوشیار باشد و در زمان وارد شدن ضربه اقدام به بازدم نماید. چهار ضربه به پشت فرد و با هماهنگی خود او کافی است. از آنجایی که معمولا فرد بیهوش در بازدم خود مشکل دارد انجام این مانور برایش فایده چندانی نخواهد داشت.

مراحل انجام CPR

۱.صحنه را بررسی کنید و مطمئن شوید که فرد در حالتی قرار گرفته تا بتواند کمک دریافت کند.

۲.شرایط پاسخگویی بیمار را بررسی کنید، اگر یک فرد بالغ است از وی بپرسید که حال او خوب است؟

۳.اگر با یک نوزاد طرف هستید به پای او ضربه بزنید و عکس‌العمل او را بررسی کنید. اگر فرد پاسخگو نیست سریعا با اورژانس تماس بگیرید و از کس دیگری نیز برای عملیات احیا کمک بگیرید، اگر تنها هستید و یا فردی که برای وی CPR انجام می دهید قربانی غرق شدن در آب بوده و یا یک کودک یک تا هشت ساله است ابتدا به مدت دو دقیقه CPR را انجام دهید و سپس با اورژانس تماس بگیرید.

۴.اگر دستگاه AED در دسترس شما هست از آن دستگاه برای بررسی ریتم قلب استفاده کنید و اگر دستگاه در دسترس نیست وقت تلف نکنید کار احیا را شروع کنید.

۵.عملیات فشردن قفسه سینه را شروع کنید، پس از ۳۰ بار فشردن قفسه سینه (در جوانان به اندازه ۵ سانتیمتر و با دو دست، در کودکان ۱ تا ۸ سال با یک دست و ۵ سانتیمتر فشار، در نوزادان به اندازه ۳ سانتیمتر و با دو انگشت) ۲ عدد تنفس مصنوعی انجام دهید، این کار را با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه انجام دهید. این کار را تا زمانی که فرد شروع به نفس کشیدن کند و یا اورژانس از راه برسد ادامه دهید.

۶.اگر فرد شروع به نفس کشیدن کرد او را به آرامی بخوابانید و منتظر اورژانس باشید.

نحوه انجام تنفس مصنوعی

۱.راه هوایی بیمار را باز کنید: کف دست خود را بر روی پیشانی بیمار قرار دهید و سر را به سمت عقب هول دهید، با دست دیگر خود به آرامی سر بیمار را بلند کنید و تنفس بدهید.

۳.سوراخ بینی را ببندید و با کمک ماست تنفس و اگر ماسک موجود نیست با گذاشتن دهان بر روی دهان بیمار به او نفس بدهید، مطمئن شوید که قفسه سینه به سمت بالا حرکت می کند، هر نفس در حدود یک ثانیه طول می کشد.

۴.تا زمانی که بیمار به شکل طبیعی شروع به تنفس کند ۳۰ عدد فشار بر روی قفسه سینه و ۲ بار تنفس مصنوعی انجام دهید.